“Zondagavond 17 september, twaalf uur ‘s nachts. Vanmorgen tijdens de Hoogmis begon het bombarderen van Wolfheze.”

Deze eerste zin uit het dagboek van Ko van der Vooren plaatst de lezer direct middenin het begin van de operatie Market Garden die september 1944 rond Arnhem plaatsvond. Tijdens de Hoogmis die het gezin Van der Vooren in de katholieke kerk in hun woonplaats Renkum bezocht, begonnen de inleidende beschietingen en bombardementen door de geallieerden.

’s Middags begonnen de luchtlandingen. Even leek het dat Renkum bevrijd zou zijn. De bevolking vlagde en liep uit, maar de volgende dag waren de Duitsers weer terug in het dorp. De luchtlandingen ten oosten van Renkum gingen door en er werd fel gevochten. Het was allemaal te doen om de brug over de Rijn in Arnhem in handen te krijgen, maar dat lukte de geallieerden niet. Al snel bleek de situatie voor de burgerbevolking van de dorpen aan de Rijn onhoudbaar. Nadat eerst Oosterbeek, Heveadorp en Heelsum geëvacueerd waren, was op 1 oktober ook Renkum aan de beurt. De inwoners uit het dorp moesten met onbekende bestemming vertrekken. Een goede organisatie was er niet.

Het dagboek van Ko van der Vooren verhaalt van de benarde tijd in de schuilkelder, de vlucht uit Renkum, het verblijf in Ede bij boer Janssen en in Montfoort bij familie. Na de beëindiging van de oorlog volgt de wederopbouw die uiteindelijk tot mei 1949 duurde. Pas toen op 5 mei 1949 de nieuwe slagerij aan de Dorpsstraat in Renkum geopend werd, kon het gezin Van der Vooren de draad van hun leven weer echt oppakken.

Renkum lag van 17 september 1944 tot aan het eind van de oorlog op 5 mei 1945 in de vuurlinie. Ten zuiden van de Rijn lagen de geallieerden, ten noorden van de Rijn was het gebied bezet door de Duitsers. Er waren over en weer veel beschietingen en bombardementen. Renkum liep zware schade op.

Ook het huis van de familie Van der Vooren werd zwaar getroffen. In het dagboek is te lezen hoe Ko van der Vooren tijdens de vluchtperiode stukje bij beetje nieuws ontvangt over hoe het huis eraan toe is. In december 1944 krijgen ze het bericht dat het huis helemaal afgebrand is. Er is niets meer van over.

Renkum in oorlogstijd
Aan het begin van de tweede wereldoorlog trokken de Duitse troepen al snel door Renkum. Er vonden mei 1940 zware gevechten met de Nederlandse troepen plaats bij de Grebbenberg, ongeveer tien kilometer ten westen van Renkum. In Renkum stond Duits geschut opgesteld en een klein deel van het dorp moest een paar dagen worden geëvacueerd.

Nadat de gevechten op 15 mei 1940 met de capitulatie van Nederland beëindigd waren, pakten ook de mensen in Renkum de draad weer op. Dat gold niet voor iedereen: in 1942 werd de Jodenvervolging geïntensiveerd, ook in Renkum. Het tragische verhaal van de zussen Cohen die zich op de vlucht voor de razzia’s samen in de Rijn verdronken, wordt nog steeds in Renkum verteld.

In september 1944 woedde in grote delen van Europa de oorlog. De geallieerden waren drie maanden eerder in Normandië geland en stonden na een snelle opmars aan de grens met Nederland. De Russen rukten op vanuit het oosten.

De Zuid Veluwe werd door de Duitsers in september 1944 als een veilig en rustig gebied beschouwd. Het lag ver weg van het front en in de bosrijke omgeving van Arnhem kwamen Duitse troepen op krachten die aan het front gediend hadden.

De geallieerden hadden onder de codenaam Market Garden echter andere plannen. Over de operatie Market Garden is veel geschreven. We schetsen hier de grote lijn omdat die van belang zijn om het oorlogsdagboek van Ko van der Vooren te kunnen plaatsen.

Market Garden
De geallieerden hoopten de oorlog nog voor de Kerst 1944 te beëindigen en ze dachten dat de beste weg dwars door Nederland richting Duitsland zou zijn. Er zou in september 1944 vanaf de Belgische grens een corridor geforceerd moeten worden door Eindhoven, Nijmegen en Arnhem. Het idee was dat door een grote landoperatie (codenaam Garden) de wegen en bruggen in het zuiden ingenomen zouden kunnen worden. Dit betrof onder andere de brug over de Waal bij Nijmegen. De brug over de Rijn bij Arnhem zou vanuit het noorden aangevallen worden door troepen van grote luchtlandingseenheden die met zweefvliegtuigen en parachutes op de hei rond Wolfheze en Renkum zouden worden afgeworpen (operatie Market). Troepen vanaf het zuiden zouden na verovering van de brug over de Waal bij Nijmegen verder trekken en de operaties Market en Garden zouden zo samenkomen in Market Garden.

Het eerste deel van het plan (Garden) slaagde en de geallieerden rukten uiteindelijk op tot aan de Rijn. Het tweede deel van het plan (Market) mislukte en de Engelsen en de Polen die op de hei bij Wolfheze en Renkum geland waren, werden na lange en hevige gevechten verslagen. De noordoever van de Rijn waarop ook Renkum lag, bleef tot aan het eind van de oorlog in mei 1945 door de Duitsers bezet. Noord-Nederland wachtte de hongerwinter.

De stad Arnhem en de dorpen aan de Veluwezoom werden eind september/begin oktober 1944 geëvacueerd.